De documentatiestichting heeft ten doel: Het verzamelen, beheren en toegankelijk maken van documentatiemateriaal dat binding heeft met het Noorder trimdeel van de oorspronkelijke gemeente Leeuwarderadeel.
Zij tracht dit doel te bereiken door dit documentatiemateriaal, in zo breed mogelijke zin, veilig te stellen en te ontsluiten. Indien gewenst brengt zij, ter bevordering van kennis over de lokale historie, zelf nieuwe publicaties uit.
Contact:
Wythústerwei 80
9051 EM Stiens
Tel. : 058 – 257 20 97
E-mail: documentatiestichting@gmail.com
De meeste boeken die de Documentatiestichting Leeuwarderadeel in de ruim vijfentwintig jaar van haar bestaan heeft samengesteld, zijn sinds kort integraal online te lezen via de website van onze stichting. Zie: http://www.documentatiestichting.nl/
Gemeente Leeuwarderadeel.
De gemeente of grietenij Leeuwarderadeel was een van de oudste van Oostergo, het deel van Friesland ten oosten van de Bordine of Middelsee. De oudste schriftelijke bron geeft 1242 als eerste datum. De gemeente moet echter al (veel) ouder zijn geweest, de eerste bewoning telt al van ver voor het begin van de jaartelling. Driehonderd jaar v Christus is de eerste terpbewoning nabij Stiens en tweehonderd jaar v. Christus is daar sprake van in de buurt van Britsum. Rond het jaar 1100 ontstaat formeel de latere gemeente. In 1456 komt het zuidelijk deel en in 1516 het gehele middentrimdeel onder stedelijk gezag. In 1944 wordt het zuidelijk en een deel van het middentrimdeel (Lekkum, Snakkerburen) mede onder invloed van de bezetter bij de gemeente Leeuwarden gevoegd. Het gemeentehuis staat tot 1965 nog in Huizum (Schrans). Daarna wordt Stiens de ‘hoofdplaats’ waar het gemeentehuis vanaf 1965 zetelt. Eind 2017 valt het doek voor deze oude gemeente definitief, door samenvoeging met de gemeente Leeuwarden, die eerst aan haar schoot was ontsproten.
De Documentatiestichting Leeuwarderadeel, kreeg formeel toestemming tot gebruik van het oude wapen.
Het wapen van Leeuwarderadeel verschijnt voor het eerst op de kaart van Friesland in de “Chronique ofte Historische geschiedenisse van Vrieslandt” van Winsemius uit 1622. Op een gekleurde versie van deze kaart wordt het wapen overgeleverd als: gevierendeeld; I. in zilver drie groene klavers, geplaatst 2 en 1; II, III en IV. in blauw een gouden leeuw. Daar er geen ouder bronnen betreffende het wapen bekend zijn, zou het wapen kunnen zijn ontstaan in de periode dat Keimpe Donia (1595 – 1616) of Ernst Harinxma Donia (1616 – 1634) grietman was. Of zij het wapen voor de grietenij inderdaad hebben bedacht is dus niet bekend. Hoewel er in diverse Doniawapens leeuwen voorkomen, vaak zwart op goud, hebben deze zeer waarschijnlijk niet model gestaan voor het grietenijwapen. De opzet van het wapen illustreert de drie ’trimdelen’ in de drie kwartieren met de Leeuwarder leeuw en in het eerste kwartier het totale plattelandsgebied van de grietenij, met de drie klavers opnieuw als verwijzing naar de drie trimdelen. Het wapen heeft in de loop der eeuwen geen noemenswaardige veranderingen ondergaan. Doch zoals bij vele grietenijwapens het geval was, zijn er ook van het wapen van Leeuwarderadeel kleurvarianten bekend. Zo worden in het wapenboek Schoemaker (1695) en in de atlas van Schotanus (1718) de leeuwen in groen afgebeeld. Verder is de plaatsing van de drie klavers, welke in de oudste bronnen als 2 en 1 waren geplaatst, gewijzigd in 1 en 2. Op 25 maart 1818 wordt het wapen door de Hoge Raad van Adel als volgt bevestigd: “gevierendeeld; het 1e van zilver beladen met 3 groene klaverbladen staande 1 en 2; het 2e, 3e en 4e van lazuur beladen met een klimmende leeuw van goud, getongd van keel. Het schild gedekt met een gouden kroon.”
De leeuwen hebben waarschijnlijk hun rode tong de danken (wijten) aan een kaart met daarop het aldus ingekleurde wapen, die als voorbeeld voor de aanvraag van de wapenvastlegging heeft gediend. Historisch gezien is dit niet juist, daar de Leeuwarder leeuw altijd geheel van goud is geweest.
De Vlag (zie voor meer informatie de website van de Documentatiestichting)
De vlag bestaat uit drie horizontale banen van blauw, geel en blauw met aan de broekzijde een gelijkbenige driehoek van wit, waarop een klaverblad van groen.
Na discussie wordt het ontwerp van de Fryske Rie foar Heraldiek voor de vlag vastgesteld door de gemeenteraad. De kleuren zijn afgeleid van het wapen, de drie banen vertegenwoordigen de drie “trimdelen”, terwijl de klaver het agrarische karakter van de gemeente weergeeft.
Alde Leie/ Oude Leije
Vroeger Leije, (de), nu geheel bij Leeuwarden/ Leeuwarderadeel, eerder (tot 1975) gedeeltelijk behorend tot Leeuwarderadeel, Ferwerderadeel en het Bildt
Er lag vroeger een buitensluis, waarlangs Leeuwarderadeel en Ferwerderadeel hun afwatering in de Middelsee hadden, na drooglegging waarna o.a. het Bildt is ontstaan, werd ‘de Leije’ een binnensluis. Ook die sluis was allang verdwenen, maar enkele jaren geleden weer in ere hersteld.
Het is nu een dorp, bestaande uit meest arbeiderswoningen, aan beide kanten van de oude dijk en de vaart naar Oude Bildtzijl. In het midden staat een schoolgebouw dat oorspronkelijk behoorde bij het dorp Finkum, waar dit gedeelte, aan de zuidkant van de vaart, bij hoorde.
Men telt er in 1878 63 hectare en ruim 450 inwoners, van welke 38 hectare en 260 inwoners onder Leeuwarderadeel, 24 hectare en 180 inwoners in Ferwerderadeel, en 1 hectare (1) en 10 inwoners op het Bildt.
De eerste aanduiding die wij van Oude Leije vonden is in 1466: Sipka to der Leija, genoemd in Oude Fries Oorkonden OFO 3, 007
Oude Leije was wel het dorp in het voormalige Leeuwarderadeel dat het dichtst bij de gemeente het Bidlt lag.
De voormalige gereformeerde kerk uit 1910 is sinds 1971 in gebruik als werkplaats.
Indijking van de Bordine of Middelsee.
Waar nu de inwoners van het Bildt wonen, stroomde vroeger de Boorne of Middelsee. Door de eeuwen heen ontstond door slibafzetting kwelders. Rond 1500 begon men met het aanleggen van dijken van het aldus ontstane vruchtbare kweldergebied. De eerste dijk was de (huidige) Oude Bildtdijk. De naam het Bildt is dan ook aan dit opbilden (= opbouwen of aanslibben) ontleend. Rond 1505 werd dit land (in veel gemeenten het Nijlân genoemd) voor een groot deel door zowel Friezen als Hollanders in gebruik genomen, waardoor een mengelmoes aan taal ontstond. Zo ontstond in het Bildt een geheel eigen dialect. Door aanslibbing werd het gebied groter en zo was er de noodzaak rond 1600 een tweede dijk aan te leggen, later bekend als de Nieuwe Bildtdijk. De tegenwoordige zeewering werd tussen 1715 en 1750 aangelegd en tussen 1970 tot 1980 op deltahoogte gebracht.
Alde Leie is het enige dorp in het voormalige Leeuwarderadeel dat niet op een terp is gebouwd. Het lag zoals gesteld aan de sluis en is ontstaan aan de Lei, de slenk waarmee de Dokkumeer Ee en de Feinsumer Feart op de Boorne uitmonden. Dit geeft tevens aan dat Alde Leie het jongste dorp van de voormalige gemeente moet zijn geweest.
Echte bekende ‘Leisters’ zijn er niet geweest, wel woonde Arjen Roelofs dichtbij Alde Leie, maar aan de andere kant van de vaart en daarmee behoorde hij tot de inwoners van Hijum.
Het Sodom en Ghomorra van het noorden.
Nadat de havenactiviteiten afgenomen waren, volgde een langere periode van werkeloosheid en daarmee van armoe. Vooral rond het jaar 1800 was door de sociale omstandigheden Alde Leie de bevolking voor een groot deel afhankelijk van de armvoogdij. Bakker J.S. van der Steegh noemde het armhuis van Alde Leie ‘Triennebuorren’. Het verhaal gaat dat de armsten en sociaal minst draagkrachtigen door de omliggende gemeenten werden ondergebracht, ‘verbannen’ naar dit dorp. Overigens was er wel een vier- tot vijftal cafés die zich in een flink bezoekersaantal mochten verheugen.
Door deze hoge drankconsumptie is niet veel fantasie nodig om te begrijpen dat er ook veel vechtpartijen en dergelijke plaatsvonden. Een naam als ‘Sodom’ is dan al snel geboren.
Alde Leie was net als Hijum en Finkum met de buitenwereld verbonden via het spoor van de noord Friese Lokaal Spoorweg(maatschappij).
Gelukkig bestaat ook dit treinstation der derde klasse nog, het is al zeer lange tijd in gebruik als woonhuis. Overigens werd het in de volksmond het station van ‘Froubuurt’ genoemd.
NFLS station der 3e klasse: Verkleinde uitvoering van haltegebouwen. Puntgevel aan perronzijde met korte vleugel. Bevat(te) een kleine woning en een wachtkamer
Wapen en Vlag van Alde Leie:
Wapen:
In blauw een mes met een zilveren lemmet en een rood heft met een gouden knop en scheidingstuk en een gouden schede, beide geplaatst als een schuinbalk.
Vlag: drie lengtebanen rood, geel en blauw. Toelichting: Oude Leije, dat vroeger tot Het Bildt werd gerekend, kreeg in de jaren vijftig van de vorige eeuw tegelijk met de andere Bildtdorpen een wapen. Ook dit wapen was gebaseerd op een volksrijmpje:
“In mes met in skai, is ‘t wapen fan de Ouwe Lai.”
De heer K. Sierksma, die destijds de dorpswapens voor Het Bildt bedacht heeft, gaf het wapen een blauw schild met een geheel zilveren mes en schede. Om het wapen wat sprekender te maken en om alle kleuren van de dorpsvlag te gebruiken, heeft de Fryske Rie foar Heraldyk in overleg met dorpsbelang besloten het heft rood te kleuren en gouden accenten aan te brengen. Ook de schede werd van goud.
De vlag
De vlag is al oud, en dateert waarschijnlijk uit de tijd dat Alde Leie nog aan de Middelsee lag en nog een eigen vissersvloot had. Hij wordt afgebeeld in het wapen- en vlaggenboek van Gerrit Hesman uit 1708. Omdat het wapen en de vlag al lang door het dorp gebruikt worden (zie ook de Leeuwarder Courant van 20-12-1973), is het wapen met de kleuraanpassing en de vlag in 2001 officieel vastgelegd. Wapen en vlag geregistreerd in het Genealogysk Jierboek 2001 van de Fryske Akademy.
Scheld- of schimpnamen.
Hier troch de pet/ haar door de pet.
Oude Leije was in de volksmond vroeger wel het ‘Sodom en Ghomorra’ van Fryslân genoemd. Er waren ooit flink wat kroegen en menigmaal werd er gevochten. Omstreeks 1800 werd ‘De Leije’ wel als verbanningsoord voor omliggende gemeenten aangewend. Er werden in dat verband daklozen, weduwen en wezen ondergebracht. In Oude Leije stond een cichoreifabriek. Daar werden peeën van cichorei tot pulp gestampt en in ovens gedroogd. Het was daardoor altijd lekker warm in de fabriek en kleumende zwervers maakten daar dankbaar gebruik van. De petten die ze droegen waren zo erg versleten dat hun haren er doorheen staken.
‘Lúsangels’/ Arme drommels
‘Lúsangels’ zijn zeer arme mensen. Het spreekwoord luidt niet voor niets ‘zo arm als een luis’. Oude Leije schijnt vroeger een plaats te zijn geweest waar de allerarmsten woonden.
Calendarium van Alde Leie
1466
1749, januari 15
1824, augustus 19
1817, september 23
1863
1864
1866
1908, juni
1910
1913
1948
1984
1952, februari 25
1906, mei 12
19..
1934
1992
1970
1970
2011
Sipka to der Leija, genoemd in Oude Fries Oorkonden OFO 3, 007
Verkiezing van vier gecommitteerden te Finkum verhinderd. Een inwoner van Oude Leije dreigt met klokklepping zijn dorpsgenooten op te roepen, zoo men tot verkiezing zou overgaan. Te Hijum is voor de verkiezing van gecommitteerden uit de stemdragende ingezetenen een strooibiljet langs de huizen rondgezonden, inhoudende o.a. dat er teveel groote ambtenaars waren, die teveel trokken en dat dit de reden was van de achterlijkheid der provinciale financiën.
Gecommitteerden tot de Leijsterbrug besteden het leggen van een nieuwe brug aan over de scheidvaart tusschen Hallum en Finkum.
Arjen Roelofs op de Leije onder Hijum en Sieds Johannes Rienks onder Ferwerd, vervaardigers van voortreffelijke sterrenkundige werktuigen, worden benoemd tot broeders van de Orde van den Ned. Leeuw
(Start) Verharden weg Finkum – Oude Leije
(Start) Verharden weg Finkum – Oude Leije
Oprichten vereniging ‘tot verbreiding der waarheid en tot bevordering van het Christelijk onderwijs’ in Oude Leije
Chr. Gereformeerde Kerk te Hijum / Finkum sticht kerklocaal te Oude Leije, Kadastraal Hijum A 1101
Bouw gereformeerde kerk te Oude Leije
Bouw van lokaal ‘de Welkom’ te Oude Leije
Bouw van een nieuwe brug te Oude Leije
Oude Leije in zijn geheel bij Leeuwarderadeel
Oprichting vereniging voor dorpsbelang
Oprichting begrafenisvereniging ‘De Laatste Eer’
Bouw school vanuit Finkum
Sluiting school
Sluiting laatste winkel
Dam in de vaart gelegd
De eerste dorpskrant verschijnt, later voortgezet als ‘De Pet’
De dam in de vaart wordt vervangen door een sluis N.E.R.